NVBM

Najaarssymposium ‘Space weather’

Op vrijdag 20 november 2015 stond het thema ‘Space Weather’ centraal op het NVBM najaarssymposium. Een zeer interessant, breed spectrum aan sprekers was bereid om de geheimen van de zonne en aardse atmosferische verschijnselen te ontrafelen. We schoten door het hele heelal heen en weer, beginnend bij de zonnefysica, via de operationele impact en het voorspellen van ruimteweer naar indrukwekkende sprites bij onweerswolken en het weer op verre werelden om af te sluiten met het imponerende poollicht. Met een dergelijk scala aan onderwerpen was het niet verwonderlijk dat het symposium van start tot finish vol zat met een visueel geweld aan foto’s en filmpjes. Hier zullen we proberen dit overweldigende spektakel kort samen te vatten.

Na de opening door onze voorzitter Albert Klein Tank, nam Bert van den Oord (KNMI) zijn publiek mee op reis naar de zon (Figuur 1). Startende vanuit de kern van de zon vertelde Bert enthousiast over de kenmerken van de verschillende zonnelagen, waarbij het publiek razendsnel werd ingevoerd in de terminologie . Het publiek zat direct op het puntje van de stoel om de wiskundige vergelijkingen te ontleden, maar ook onderwerpen als magnetodynamica, radiovlammen, zonnevlekken, plasmagolven, bremstraling en poollicht tot zich te nemen.

Na deze visuele storm nam Willem-Pieter van der Laan (Joint Meteorologische Groep) ons mee het militaire werkveld van operationeel ruimteweer in (Figuur 2). Hij gaf ons een gedetailleerd overzicht van hoe verschillende zonneproducten het werk van een soldaat kan verstoren. Protonenstormen, flares & bursts, geomagnetische stormen, maar ook ionosferische scintillaties zijn storende factoren voor de verschillende navigatie-, communicatie en detectiemiddelen. Met sprekende voorbeelden en ervaringen uit het veld, ontstond een uniek kijkje in de keuken van defensie.

Het tijdig voorspellen van ruimteweer gericht op de aarde blijkt van groot belang te zijn. Jan Janssen (Koninklijke Sterrenwacht België) is betrokken bij het  Solar Indices Data analysis Centre, dat een regionale waarschuwingsdienst is voor zonne-invloeden op de aarde. Dat het opstellen van berichten voor ruimteweer een andere tak van sport is dan aardse weersvoorspellingen werd al snel duidelijk door de waarnemingstechnieken en modellen die voor handen zijn, maar ook door de veelheid aan onzekere factoren. In Ukkel werken verschillende instituten samen om met name onze satellieten en (radio)vliegverkeer veilig te stellen.

Na de lunch liet Oscar van der Velde (Technische Universiteit van Catalonië) zien welke zeldzame visuele verschijnselen er in onze aardse atmosfeer waar te nemen zijn. Met een goede camera en vanaf een hoog balkon neemt hij de mooiste foto’s tijdens  onweersbuien. Daarnaast heeft Oscar als lid van de Lightning Research Group toegang tot vele detectiemogelijkheden van sprites (Figuur 4), jets en bliksemontladingen, zodat hij haarfijn de fysische verschillen kon uitleggen met veel beeldmateriaal.

Remco de Kok (Stichting Ruimteonderzoek Nederland/Leids Observatorium) verlegde het zichtveld naar het buitenaardse, naar het weer op verre werelden. Met behulp van de nieuwste en meest geavanceerde satellieten en telescopen (Figuur 5) komen we stukje bij beetje meer te weten over exoplaneten. Vooral intrigerend is de vraag of er ‘wolken’ bestaan op deze ‘hete jupiters’ en hoe deze af te leiden zijn uit zeer hoge resolutie spectrale beelden van huidige en toekomstige telescopen in combinatie met simpele klimaatmodellen.

Tot slot gaf Roy Keeris (Universiteit Utrecht) praktische tips om poollicht waar te nemen ter wereld je moet zijn om dit fenomeen perfect in beeld te krijgen (Figuur 6). Met prachtige zelfgenomen foto’s zorgde hij ervoor dat de poollicht bij de meesten zeker op hun bucketlist komt te staan.

Tijdens de afsluitende borrel was dit, toch wel, ongebruikelijke thema veelvuldig onderwerp tot gesprek, waarbij het vooral de vraag was: welk onderwerp kan dit visueel overtreffen?! Suggesties, graag laten weten aan het bestuur

PS: voor verklarende woordenlijst, bezoek het internet